نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدرضا صالحی مازندرانی ¹
• سید محسن زکی نژادیان ²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

² کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

کنایه به‌عنوان یکی‌از ابزارهای بلاغیِ ارزشمند، دارای کارکرد‌های متفاوتی است. عطار نیشابوری در رباعیات (مختارنامه)با بسامد بالایی از کنایه بهره جسته و توانسته‌است، غیرمستقیم، معانی گسترده‌ی عارفانه را با بهره‌گیری از این ویژگی زبانی و تصویری به مخاطبان منتقل نماید. می‌توان یکی از دلایل فراوانی کنایه در رباعیات عطار را تناسب آن با قالب مذکور دانست؛ زیرا رباعی، شعری است با خاستگاه مردمی؛ از این‌رو فرهنگ کنایات در آن نمود بیش‌تری دارد. در این پژوهش، آشکار می‌گردد که بالاترین بسامدِ کمّی و کیفی استفاده از بلاغت کنایه در ساختار‌های سه‌گانه‌‌ به ترتیب، مربوط به «کنایه در ساختار فعل، کنایه در ساختار صفت و کنایه در ساختار موصوف» است. ازطرفی، عطار در رباعیاتش از کنایات قریب، بسیار بهره‌ می‌جوید که یکی از علل این موضوع، ساده‌گویی و استفاده‌ی بی‌تکلّف این شاعر از زبان برای انتقال مفاهیم عرفانی است. همچنین این عارفِ شاعر، علاوه بر بهره‌گیری از کنایاتی که شاعرانِ پیش از او به‌کار برده‌اند، نوآوری‌هایی در این زمینه داشته است که اغلب این نوآوری‌ها در ساختار کنایه‌ی صفت یا موصوف هستند. گفتنی است که این پژوهش به پیوند کنایات رباعیات عطار با آرایه‌ی بدیعی تضاد نیز اشاراتی دارد.

کلیدواژه‌ها

• عطار
• رباعیات
• تصویر
• کنایه
• تضاد