نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• زینب افضلی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

در این پژوهش، آرای شیخ‌‌احمد جام درباره‌‌ی چیستی ریاضت در آثار و مقامات موجود از وی، بازیابی و با یکدیگر مقایسه شده‌ است؛ زیرا ریاضت، یکی‌‌ از مهم‌ترین اصول در طریقت بوده و پیران و کاملان در ابتدای سلوک، این‌‌ مرحله را پشت سر می‌گذاشته و مریدان خود را نیز بدان سفارش می‌کرده‌‌اند. شیخ‌‌احمد جام نامقی، معروف ‌‌به ژنده‌پیل(536– 441 ه.ق.) از مشایخ نامدار تصوّف است که روایت‌های گوناگونی در مورد چگونگی توبه و درآمدن او به حلقه‌ی صوفیان و سلوک فردی و اجتماعی‌اش به دست ما رسیده و آرای صاحب‌نظران تاریخ ادبیات و عرفان در باب وی، گاه در تقابل با هم است؛ ازجمله مطالب شگفت‌ در تذکره‌ها و مقامات، حکایات مربوط به ریاضت‌های اوست امّا روایات مقامات در این ‌‌باره تا چه ‌‌حد قابل اعتماد است و آیا سخنان شیخ‌‌احمد جام در آثارش، گزارش‌های مقامات‌نویسان را تأیید می‌کند؟ بررسی تطابق یا عدم تطابق روایت‌های مقامات با سخنان شیخ جام از سویی، موجب کسب اطّلاع نظر این صوفی درباره‌‌ی  این دو اصطلاح تصوّف می‌شود و از سوی دیگر، معیاری برای سنجش اعتبار مطالب مقامات است. نگارنده در این‌ ‌پژوهش دریافته‌ ‌است ‌‌که شیخ جام بیش از ریاضت به مجاهدت توجّه داشته و مریدان را به ریاضات‌‌ غیر معمول، توصیه نکرده ‌است. همچنین ریاضات‌ غریب منسوب‌‌ به وی در مقامات ژنده‌پیل و خلاصهُ ‌المقامات، در هیچ‌‌ یک از آثار به ‌‌جا مانده از شیخ جام، ذکر نشده است. گمان می‌رود، مقامات‌‌نویسانِ شیخ جام، پیر خود را با چنان ریاضاتی، پسندیده و او را نه آن‌‌چنان که بوده بلکه مطابق با تصویر دلخواه خود، معرّفی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• احمد جام نامقی
• ریاضت
• تصوّف
• مقامات
• مجاهدات