حاشیه‌ی ظفرنامه، دستنویسی معتبر از شاهنامه

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی

10.22055/jrp.2019.16407

چکیده

در حاشیه‌ی دو نسخه از ظفرنامه‌ی حمداللّه مستوفی شاهنامه‌ی فردوسی کتابت شده است. نسخه‌ی نخست به تاریخ کتابت 807 قمری در کتابخانه‌ی بریتانیا در لندن و دوم که در سال 808 قمری کتابت شده، در موزه‌ی هنر اسلامی و ترک استانبول نگهداری می‌شود. نسخه‌ی مورَّخ 807 در سال 1377 خورشیدی در تهران چاپ عکسی شد و اهمیّتی نسبی در متن‌شناسی شاهنامه یافت؛ مخصوصاً که پژوهشگران حاشیه‌ی ظفرنامه‌ی مورَّخ 807 را همان نسخه‌ای دانستند که حمداللّه مستوفی در فاصله‌ی سال‌های 714 تا 720 تصحیح کرده است. با این حال، تا کنون این دستنویس مورد بررسی و ارزیابی جدّی قرار نگرفته است. از همین روی، ما در این جستار دیباچه‌ی شاهنامه را در این دستنویس بررسی کردیم و با تصحیحِ دکتر خالقی مطلق سنجیدیم تا اعتبارِ نسبی آن، بر اساسِ این محدوده‌ی بررسی، مشخص شود. این دستنویس از نظر ضبطِ ابیات در وضعیّت تقریباً مطلوبی قرار دارد و تعدادِ بیت‌های برافزوده‌ی آن خیلی زیاد نیست؛ به شکلی که دیباچه در شاهنامه‌ی مصحَّح دکتر خالقی مطلق 209 بیت و در حاشیه‌ی ظفرنامه 222 بیت است. از نظر ضبطِ واژه‌ها نیز وضعیتِ این دستنویس در این بخش مناسب و مطلوب است و اختلاف آن با شاهنامه‌ی مصحَّح خالقی مطلق زیاد نیست. سرنویس‌ها در این دستنویس وضعیّت مناسبی ندارند و بسیار آشفته‌اند؛ به شکلی که علاوه بر پس و پیش شدنِ ابیاتی در پیش و پسِ سرنویس‌ها، سرنویس ستایشِ محمود دربردارنده‌ی ستایشِ امیرک منصور و سرنویسِ پادشاهی کیومرث دربرگیرنده‌ی مدح محمود است. با چشم‌پوشی از خطاهای اندکی از این دست و سهوهای گهگاهی کاتب در نقطه‌گذاری، می‌توان حاشیه‌ی ظفرنامه را نسخه‌ای پاکیزه و مورد اعتماد از شاهنامه دانست که بایسته است در پژوهش‌های متن‌شناختی شاهنامه بیشتر به آن توجّه شود.