نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی فرزانه قصرالدشتی ¹
• محمود رضایی دشت ارژنه ²
• فرخ حاجیانی ³

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

² استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

³ دانشیار بخش فرهنگ و زبان ایران باستان دانشگاه شیراز

چکیده

هوم ایرانی یا سومه‌ی هندی یکی از اسطوره‌های مشترک هند و ایرانی است. هوم در باورهای ایرانی هم به صورت خدا و هم به صورت گیاه نمود یافته است؛ اما در روایت‌های هندی بیشتر به صورت نوشابه‌ی سکرآور و مورد علاقه‌ی ایندرا شناخته می‌شود. هوم همچنین با آیین‌هایی مرتبط است که نتیجه‌ی آن اعطا یا پدید آمدن فرزندانی نام‌دار است و روایت‌هایی اسطوره‌ای از این آیین‌ها در هند و ایران دیده می‌شود؛ اما در شاهنامه و روایتی از یشت‌ها هوم به عابد یا نیک‌نامی تبدیل شده که افراسیاب را به بند می‌کشد. با بررسی دقیق‌تر خدای هوم در ایران و همچنین بررسی تطبیقی₋تحلیلی خویشکاری فرزندانی که در اساطیر هند و ایران از آیین هوم حاصل می‌شوند می‌توان به این نتیجه دست یافت که هوم در روایت‌های کهن هند و ایرانی خدایی چند وجهی بوده است که با بی‌مرگی، روحانیت و خدایان «به بند کشنده» ارتباط دارد. هوم عابد در شاهنامه بازمانده‌ی دو کارکرد آخر این خدا در روایت‌های کهن هند و ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

• هوم؛ سوما؛ هوم عابد؛ شاهنامه؛ خدایان «
• به بند کشنده»